آشتي دانش‌آموزان با ریاضی

بسياري از دانش‌آموزان با درس رياضي مشكل دارند، آن‌را سخت مي‌دانند و يا نمي‌دانند كه اين فرمول‌ها كجاي زندگي به‌كار مي‌آيد و به‌دردشان مي‌خورد.
اين به اضافه حجيم بودن متن كتاب و نيز برخي ابهامات و پيچيدگي‌ها در تدوين و تأليف موجبات دلسردي و رويگرداني برخي از دانش‌آموزان از درس رياضي را فراهم كرده است.
گروه رياضي دفتر برنامه‌ريزي و تأليف كتب درسي باتوجه به چنين مسائل و مشكلاتي تصميم گرفته است كتاب‌هاي رياضي را اصلاح كند. چند و چون اين اصلاح و تغيير را در گفت‌وگو با دكتر وحيد عالميان كارشناس مسئول گروه رياضي دفتر برنامه‌ريزي و تأليف كتب درسي درميان گذاشته‌ايم كه در ادامه مي‌خوانيد.
بله، تغيير به معني اصلاح كلي در پايه اول دبيرستان شروع شده كه ان‌شاءالله بتوانيم با توكل به خدا از سال آينده اين فرايند را ادامه بدهيم. مقطعي هم كه تغييرات و اصلاحات روي آن انجام مي‌شود، متوسطه است.
تركيبي از معلمان و متخصصان آموزش رياضي و استادان موضوعي دانشگاه درگير بحث اصلاح كلي كتاب هستند. تغييرات در قالب اصلاح كلي است، سعي ما بر اين است كه محتواي موضوعي تا حد امكان تغيير نكند و روش و نگرشي كه در كتاب وجود دارد تغيير كند، به اين صورت كه قالب شهودي را تا حد بسيار زيادي در كتاب ببينيم و از حالت انتزاعي تا حدي خارج شويم. بحث بعدي، بحث ICT و نرم‌افزار مرتبط با آن است به‌گونه‌اي كه در قالب نرم‌افزار، يكسري فعاليت‌هايي تعريف مي‌شود كه در طي آن فعاليت‌ها، دانش‌آموزان از حالت انتزاعي به حالت شهودي نزديك‌تر مي‌شوند و بحث ساخت‌وسازگرايي را خوب احساس مي‌كنند و به‌كار مي‌برند.
يكي از مشكلاتي كه وجود دارد، اين است كه دانش‌آموزان مفهومي را كه آموزش مي‌بينند، نمي‌توانند با استفاده از آن زير مفهوم‌هايي را بسازند. به‌عبارت ديگر، چون حالت كار را انتزاعي مي‌بينند بالطبع، احساس نزديكي به آن مفهوم ندارند. ما سعي كرده‌ايم كه اين اختلاف را تا حد بسيار زيادي كم كنيم. به‌عنوان مثال، شما وقتي مفهومي را تعريف مي‌كنيد، ما در كنار آن فعاليتي را تعريف كرده و محيط نرم‌افزاري ايجاد مي‌كنيم تا دانش‌آموز در آن محيط بتواند خيلي از فعاليت‌ها را انجام بدهد و با آن مفهوم ارتباط خوبي برقرار كند و برايش ملموس شود.
هر كاري فرايند خاص خودش را دارد. يك طرف قضيه بحث تدوين راهنماي برنامه درسي است كه در حال تكميل آن هستيم كه به دنبال آن ان‌شاءالله از اول بتدايي تغييرات كلي كتاب‌ها را خواهيم داشت، اما بحث ديگري كه وجود دارد، نزديك شدن برنامه راهنماي درسي به كتاب جديد است، يعني عملا يك مرحله گذري را ما نياز داريم. اين مرحله گذر در حال انجام است.
باتوجه به فرايند فكري كه در راهنماي برنامه درسي غالب است، ما سعي كرده‌ايم اين مرحله گذر را به‌خوبي انجام دهيم به‌شكلي كه معلمان هنگام ورود به كتاب جديد، نسبت به آن احساس بدي پيدا نكنند. از طرف ديگر، خواسته چندين‌ساله معلمان اصلاح كلي كتاب رياضي يك بوده است كه اين را ما عملي كرده‌ايم به اين‌صورت كه آسيب‌شناسي كلي از كتاب رياضي يك شده و همچنين تدوين نقشه آموزش حال حاضر از اول ابتدايي تا پايان اول متوسطه كه در طي آن ارتباطات عمودي و افقي ديده شده، تهيه شده است.
ببينيد بحث اينكه كتاب‌هاي راهنماي برنامه درسي دارند يا ندارند، وجود نداشته، مسلما اين كتاب‌ها براساس يك تفكر و اهداف و رويكردهايي نوشته شده، خوب بعد از بيست و اندي سال از انقلاب اسلامي، مسلما اكنون بايد با ديد تازه‌تري به اين مسئله نگاه كنيم و به‌جهت اينكه رويكرد ما يك رويكرد اسلامي است، بايد با اين نگرش به كتاب‌هاي درسي نگاه كنيم و رويكرد ديگر توجه به فرمايشات مقام معظم رهبري مبني بر تحول بنيادين در آموزش و پرورش است كه ما به آن توجه داريم.
بله راهنماي برنامه درسي رياضي در حال تدوين است .
ببينيد ما تأليف جديدي نداريم، درواقع، اصلاح كلي كتاب را داريم. اصلاح كلي هم براساس رويكردها و اهداف مشخصي كه در شورا تصويب مي‌شود، صورت مي‌گيرد. خوب چالش‌هايي هم كه تا به حال ديده شده مي‌بينيم و براساس اين، اقدام به اصلاح كلي كتاب مي‌كنيم.
ديدگاه‌هايي وجود داشت كه طي اين چند سال توسط معلمان به دفتر برنامه‌ريزي و تأليف انعكاس داده مي‌شد. ما آنها را بررسي كرديم و براساس آن يك ساختاري تعريف كرديم. البته ناگفته نماند تا حد بسيار زيادي اصل محتوا را تغيير نداده‌ايم و رويكرد آموزش مربوط به آن‌را تغيير داده‌ايم. به‌عنوان نمونه، بحث كاربردي كردن مفاهيم كتاب است كه دانش‌آموزان طي آن احساس كنند كه به چه دليل اين كتاب را مي‌خوانند.
بحث ديگر، شهودي بود و عيني بودن اين كتاب است كه دانش‌آموزان به كتاب احساس نزديكي كنند و احساس نكنند كه خيلي با رياضيات فاصله دارند و سعي كرديم به‌نحوي اين ارتباط خوب را در اصلاح كلي كتاب با دانش‌آموز برقرار كنيم.
اين مشكل را در كتاب قبلي ديده‌ايم و سعي كرديم پيوستگي كاملي را بين مطالب ايجاد كنيم به‌گونه‌اي كه طبق يك هدف مشخصي دانش‌آموزان حركت خواهند كرد. البته موضوعات و محتوا تا حد زيادي تغيير نمي‌كند.
يكي از دغدغه‌هاي معلمين، حجم بالاي كتاب است. ما اين را به خوبي ديده‌ايم. به هر حال معلمان درگير اين موضوع هستند و به همين جهت در جلسات حضور دارند و ديدگاه‌هايشان را به ما انتقال مي‌دهند. لذا در اين كتاب جديد سعي كرده‌ايم كه حجم كتاب تعديل شود.
ما سعي نمي‌كنيم از كيفيت كار بكاهيم و ما بيشتر به دنبال تعديل حجم كتاب هستيم نه كم‌ و زيادشدن آن. اتفاقا ما بسيار تاكيد داريم روي كيفيت‌بخشي، حتي ما داريم به‌گونه‌اي عمل مي‌كنيم كه اين كتاب قابل استفاده براي تمام رشته‌ها باشد.
در بحث چندتاليفي از قبل راهنماي برنامه درسي‌مان بايد كامل بشود و از نظرات همه صاحب‌نظران استفاده كنيم. در حال حاضر هم اصلاح جزئي كتاب‌هاي رياضي را به استان‌ها داده‌ايم و استان‌ها مستقيما درگير موضوع شده‌اند. اين ارتباط قبلا جدي ديده نمي‌شد. يكي از رويكردهاي ما اين است كه بتوانيم از تمام پتانسيل‌هاي رياضي كشور استفاده كنيم، اين كار آغاز شده و ان‌شاءالله در آينده شاهد ديدگاه همه معلمان رياضي در كتاب‌ها باشيم.
بله دوره‌هاي آموزشي ضمن خدمت براي معلمين در نظر گرفته شده است كه اميدواريم ان‌شاءالله بتوانيم در تابستان امسال اين دوره‌ها را برگزار كنيم.
فرايند به نحوي است كه به تمام معلمين سرايت مي‌كند. در مرحله اول سرگروه‌ها و بعد به همين صورت ادامه مي‌يابد تا شامل معلمان شود.
خوب به هر حال مسلما سعي مي‌كنيم كه فرآيند نگارش را در ساير كتاب‌ها هم تا حدي تحليل و تعديل كنيم و به رويكردهاي جديد نزديكش كنيم. اين كار حتما انجام خواهد شد ولي در سال جاري تنها رياضي اول دبيرستان تغيير مي‌كند.
هدف ما اين نيست كه دانش‌آموزان بعد از اين كه ديپلم گرفتند، بروند دنبال كار خود، به هر حال بسياري از آنها بايد ورود پيدا كنند به محيط علمي بزرگ‌تر مانند دانشگاه و در آنجا بشود از آنها به بهترين شكل استفاده كرد اما نكته‌اي هم كه شما اشاره فرموديد، ما با رويكرد جديدي كه الان در بحث رياضي داريم، اين كار را انجام داديم، يعني ما خيلي از مباحث كتاب رياضي اول دبيرستان را كاربردي كرده‌ايم كه دانش‌آموز هم احساس خوبي نسبت به كتاب داشته باشد و هم احساس نكنند كه اين مفاهيم، مفاهيم بيهوده‌اي هستند و دقيقا احساس كنند واقعا در مسائل زندگي‌ آنها هم كاربرد دارد.
خير! رياضي سخت نيست. ببينيد يكي از بحث‌هايي كه الان در حال شكل گرفتن است، زبان رياضي است. دانش‌آموزان با آموختن زبان رياضي مي‌توانند ارتباط خوبي با رياضي برقرار كنند.
به عنوان مثال شما مي‌گوييد مجموعه همه k2هايي كه k متعلق به مجموعه m باشد، اين علامت تعلق و علامت به طوري كه يعني چه؟ يا مثلا مي‌گوييم B+A مساوي با B يعني چي؟ اين مفهوم متغير و مفاهيمي كه در رياضيات وجود دارد و اين نمادهايي كه در رياضي به كار مي‌رود، يعني چه؟ و اينها مفاهيمي است كه دانش‌آموز نمي‌تواند با آنها ارتباط برقرار كند، مثل اين كه شما بگوييد زبان انگليسي، زبان سختي است؟ يا آموزش‌ آن سخت است.
اينها بحث‌هايي است كه صورت گرفته، ما در رياضي اول دبيرستان عملا داريم اين مشكل را از بين مي‌بريم. وقتي كه دانش‌آموز با زبان رياضي آشنا شد، خيلي راحت‌تر مسائل را مدل‌سازي مي‌كند، خيلي راحت‌تر با مسائل روزمره‌اش ارتباط برقرار مي‌كند.
ببينيد هم شامل نمادها مي‌شود. مثلا مي‌گوييم نماد تلعق و ... هم شامل مفاهيم اوليه مي‌شود، مفهوم جابجايي، مفهوم شركت‌پذيري و...
يكي از برنامه‌هايي كه ما الان در حال انجام هستيم، همان بحث اصلاح كلي رياضيات در دوره متوسطه است. ديگر برنامه‌ها، تكميل راهنماي معلم است و ورود به تاليف جديد با رويكرد نوين آموزشي؛ كه تمام اينها همزمان با هم در حال انجام است. بعد از تكميل راهنماي معلم، راهنماي برنامه درسي است كه ان‌شاءالله بتوانيم اين را در اسرع وقت به اتمام برسانيم و ورود پيدا كنيم به تاليف جديد.
نگارش جديد با فرايند نوين آموزشي تدوين برنامه راهنماي درسي با رويكرد فرهنگي ديني و تدوين كتب براساس اين رويكرد از ديگر برنامه‌هاي ماست و در ادامه بحث تاليف كتاب درمقطع ابتدايي و راهنمايي و متوسطه خواهد بود.